GİRİŞ
Bütün yargılamalarda olduğu gibi idare hukukunda da olduğu gibi alternatif yola ihtiyaç duyulmaktadır.Uzun süre yargılama ve masrafı hak ararken hak yoksunluğuna sebep olmaktadır. Bu meşakkatli yolda tarafların ihtiyacını karşılayacağı yollar aranmaktadır. Bu alternatifin amacı tarafları daha tatmin edici ve kısa sürmesi temel amaçtır. bu yollarda mahkeme dışı bir işlem gördüğü için üçüncü kişi sivil olmaktadır. sivil ile sivil işlem yapıldığı için kamu hukuku açısından uygunluk taşıması gerekmektedir. Bu yöntemin bir başka desteklenme sebebi ise mahkemelerin dosya yükünü azaltmasıdır. Bu sayede mahkemede görülen dosyalarda daha vasıflı kararlar alınabilmektedir. Mahkeme önüne gelmeyen, alternatif çözüm yollarına başvurulan uyuşmazlıklar ise daha çok her iki tarafın menfaatini düşünerek ve haklı, haksız ayrımına gitmeden sulh yolu ile çözmeye yöneliktir. İstedikleri aşamada geri dönebilecekleri için cesur adımlar atabilirler. bunun yanında uyuşmazlığı çözen üçüncü kişiye bağlı kalmaksızın istedikleri zaman ve tarihi, şartları belirleyebilirler. Belirttiğim üzere temeli sulh ve barış yöntemine dayanmaktadır. bu durum idare hukukunda önemli bir husustur. Kamu güvenini sağlamak idarenin temel görevi olduğu için bu yolu tercih etmesi de gerekir. Bir erkin uyuşmazlığını diğer bir erkin çözmesi hukuka uygun olsada halk gözünde güveni sarsabilir. Yersiz bir güven sarsılması olsada idarenin tercih etmesi ilgili vatandaş ve genel olarak halk arasında haksızlığa uğramayacağına ilişkin kanaat getirir.
İDARE HUKUKUNDA ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜM YOLLARININ DÜZENLEME ÖRNEKLERİ:
- İdari başvurular yolu ile uyuşmazlıkların giderilmesi: İdari başvuru “Kişilerin menfaatleri bulunan ve idari işlev kapsamına giren konularda, kamusal makamlara yaptıkları başvuruların tümü ile kamu yararını korumak amacı ile yetki verilen kamu görevlilerinin veya kamu tüzel kişilerinin, diğer idari makamların yaptığı idari işlemlerin iptali, değiştirilmesi veya geri alınması gibi nedenlerle, yine yasaların gösterdiği idari işleve sahip makamlara yaptıkları İdare Hukukuna ilişkin başvurulardır. Bu tür başvuruların en önemli örnekleri İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 1129 ve 1330. maddeleri gereğince yapılan başvurulardır.
- Uzlaşma yolu ile uyuşmazlıkların giderilmesi; Uzlaşma genel olarak uyuşmazlık taraflarının karşılıklı müzakereleri ile söz konusu uyuşmazlığın ortadan kaldırılmasını ifade eder. İdari uyuşmazlıkların giderilmesi açısından da uzlaşmayı öngören bazı düzenleme örneklerimiz bulunmaktadır. 659 sayılı 28 Genel Bütçe Kapsamındaki Kamu İdareleri Ve Özel Bütçeli İdarelerde Hukuk Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Kanun Hükmünde Kararname34 hükümleri gereğince kararname kapsamında bulunan idarelerin tarafı olduğu hem adli hem de idari uyuşmazlıklar sulh yolu ile giderilebilir. Kamulaştırma Kanunu35ndaki satın alma usulü de kamulaştırma işleminin gerçekleşmesi sebebi ile kamulaştırmayı yapan idare ve kamulaştırılan taşınmaz malın sahibi arasındaki uyuşmazlığın giderilmesi açısından önemlidir. “İdarelerin, bu Kanuna göre, tapuda kayıtlı olan taşınmaz mallar hakkında yapacağı kamulaştırmalarda satın alma usulünü öncelikle uygulamaları esastır.” (Kamulaştırma Kanunu md. 8) Köy Kanunu36nun ilgili maddelerinde de uyuşmazlıkların yargı yoluna başvurmadan giderilebilmesine imkân tanıyan çözüm yolları bulunmaktadır. “İhtiyar meclisleri köylünün iki tarafın uzlaşmasıyla bitirilebilen her türlü işlerini görürler.” (Köy Kanunu md. 53) Vergi Hukukunda da yargılama dışında uyuşmazlıkların çözümlenmesine yönelik düzenleme örnekleri bulunmaktadır. Vergi Hukukunda uzlaşma, tarhiyat öncesi ve tarhiyat sonrası olarak uygulanabilen vergi idaresi ve vergi yükümlüsü arasında uzlaşarak uyuşmazlığın çözümlenmesini sağlayan bir yöntemdir. Uzlaşma dışında Vergi Hukukunda hata düzeltme, pişmanlık, ıslah gibi yöntemlerle de uyuşmazlıkların yargı yoluna başvurulmasına gerek bulunmaksızın giderilmesine imkân sağlayan önemli düzenleme örnekleridir.
- Düzenleyici ve denetleyici kamu kurumları tarafından uyuşmazlıkların giderilmesi; Düzenleyici ve denetleyici kamu kurumları tarafından da ilgili mevzuatın öngördüğü durumlarda kendi görev alanları ile ilgili olarak ortaya çıkan uyuşmazlıkların yargı yoluna başvurulmasına gerek bulunmaksızın giderilmesi mümkündür. Örneğin Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu’nun kendi görev alanı ile ilgili konularda ortaya çıkan uyuşmazlıkları giderme konusunda arabulucu gibi görev yapabileceği belirtilmiştir. “Mevcut sözleşmelere ilişkin olarak, Kanun hükümleri uyarınca rekabetçi piyasaya geçişi kolaylaştıracak hususlarda, taraflarca değerlendirilmek üzere değişiklik önerilerinde bulunmak ve mevcut sözleşmelerin ihtilafların halline ilişkin hükümlerini ihlal etmemek kaydıyla, bu sözleşmelere ilişkin herhangi bir resmi ihtilaf halli sürecinin başlatılmasından önce, ihtilafların halli için arabuluculuk yapmak Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun görevindedir.”(Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun38 5. Maddesi)
- Uyuşmazlıkların Tahkim Yolu ile Giderilmesi; Kamu hizmeti imtiyaz sözleşmelerinden kaynaklanan uyuşmazlıkların çözümünde tahkim yolu öngörülmesi durumunda; uyuşmazlık tahkim yolu ile giderilebilecektir. “Kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerinde bunlardan doğan uyuşmazlıkların millî veya milletlerarası tahkim yoluyla çözülmesi öngörülebilir” (Anayasa md. 125).
- Kamu Denetçiliği Kurumu’na başvurmak yolu ile de uyuşmazlıkların giderilmesi mümkündür. Kurumun görevi genel olarak idarenin faaliyetleri ile ilgili olarak yapılan şikâyetleri dinlemek ve bu konuda idareye tavsiye niteliğinde kararlar vermektir. Bu açıdan Kurumu geniş anlamda bir uyuşmazlık çözüm yöntemi olarak değerlendirmek daha uygun olacaktır.
KAYNAKÇA:
-Ankara Üni. Hukuk Fak. Dergisi, AYNUR HASOĞLU
-Yukarıda bahsi geçen kanunlar ve maddeleri
-tbbdergisi.barobirlik.org.tr, M. ÖZBEK
-tbbdergisi.barobirlik.org.tr, Orhun YET