Karşılıksız çek düzenleme suçu
KARŞILIKSIZ ÇEK DÜZENLEME SUÇU
Karşılıksız çek düzenleme suçu nedir?
Halk arasında karşılıksız çek düzenleme suçu olarak bilinen bu suçun kanundaki ismi Karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet verme suçudur.
Karşılıksız çek düzenleme suçu şikayete tabi midir?
Bu suç şikayete tabi bir suçtur.
Karşılıksız çek düzenleme suçunda şikayet hakkım kime ,kimlere aittir?
Şikayet hakkı, yalnızca çeki bankaya ibraz eden yetkili hamile tanınmıştır.Hamil, çeki usulüne uygun olarak en son devralan ve elinde bulunduran kimsedir.
Karşılıksız çek düzenleme suçunda dikkat edilmesi gereken önemli hususlar nelerdir?
Hamil söz konusu çeki usulüne uygun şekilde bankaya ibraz edip karşılıksızdır yazısı aldıktan sonra şikayette bulunabilir. Karşılıksız çekten muhatap,ciranta, avalist şikayet kanun yoluna başvuramaz.Çeki bankaya ibraz edip banka tarafından karşılıksızdır şerhinin düşülmesi bu suç için hayati öneme sahiptir.
Karşılıksız çek düzenleme suçu için şikayet süresi var mıdır ?
Karşılıksız çek düzenleme suçunda şikayet süresi, çekin yetkili hamil tarafından bankaya ibraz edildiği tarihten itibaren 3 aydır.Bu üç aylık süre içinde başvuru yapılmalıdır.
Karşılıksız çeki düzenleyen kişinin çek bedelini hamile ödemesi durumunda, bu durumun yargılama yapan mahkemeye bildirilmesi ile çek şikayeti ortadan kalkmaktadır.
Karşılıksız çek düzenleme suçunun şirket çeki ile işlenmesi durumunda ne yapılır?
Karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet verme suçunun faili, çek karşılığını banka hesabında bulundurmakla yükümlü olan kişidir.Çek sahibi gerçek ya da tüzel kişi olabilir. Çek sahibinin tüzel kişi olması durumunda, mali işleri yönetmekle görevli yönetim organı üyesi ya da yönetim organını oluşturan gerçek kişi bu suçtan sorumlu olmaktadır.
Karşılıksız çek düzenleme suçu cezası nedir?
Çek Kanunu md. 5’e göre, çekle ilgili karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında bin beş yüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur.
Karşılıksız çek düzenleme suçu görevli ve yetkili mahkeme neresidir?
Bu hususta görevli mahkeme icra ceza mahkemeleri, yetkili mahkeme ise çek hesabı sahibinin yahut şikayetçinin yerleşim yeri mahkemesi ile çekin bankaya ibraz edildiği veya çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer mahkemesidir. Ayrıca kararı veren Mahkeme, söz konusu kişi hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına hükmeder. Yargılama sırasında Mahkeme resen koruma tedbiri olarak çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına hükmedebilir.
Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı, çek hesabı sahibi gerçek ve tüzel kişi adına çek keşide edenler hakkında uygulanır. Ayrıca karşılıksız çekin bir sermaye şirketi adına düzenlenmesi durumunda yönetim organı ile ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileri hakkında da uygulanması gerekmektedir. Haklarında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına hükmedilen kimseler, söz konusu yasağın devam ettiği süre boyunca sermaye şirketlerinin yönetim organlarında görev alamazlar fakat mevcut organ üyelikleri devam eder. Bu kişiler kendilerinde bulunan tüm çek yapraklarını ait oldukları bankalara iade etmekle yükümlü olup, bu kişiler adına yeni bir çek hesabı açılamaz.
Karşılıksız çek düzenleme suçu örnek Yargıtay kararları :
T.C.
İZMİR BÖLGE ADLİYE MAHKEMESİ
16. CEZA DAİRESİ
E. 2019/1199 K. 2019/1952
T. 30.5.2019
* KANUNİ İBRAZ SÜRESİNDE ÇEK İLE İLGİLİ KARŞILIKSIZDIR İŞLEMİ YAPILMASINA SEBEBİYET VERME ( Adli Para Cezası İle Yaptırım Altına Alındığı/İİK 349/5 ve CMK 195. Maddeleri Uyarınca Kendisine Gelmese de Yokluğunda Duruşmanın Yapılacağına İlişkin Meşruhatlı Davetiye Usulüne Uygun Tebliğ Edilmek Şartıyla Yargılamanın Yokluğunda Bitirilebileceği/Sanığın Yargılamada Müdafii İle Temsil Edilmesinin Onun Duruşmadan Haber Edilme ve Duruşmada Hazır Olma İmkanından Yoksun Bırakılması Sonucunu Doğurmayacağı )
* DURUŞMA GÜNÜNÜ BİLDİRİR DAVETİYENİN SANIĞA TEBLİĞİ ( Kanuni İbraz Süresinde Çek İle İlgili Karşılıksızdır İşlemi Yapılmasına Sebebiyet Verme - Sanığa Duruşma Gününü Bildirir İlk Davetiyenin Sanığın Bilinen Adresine Çıkarıldığı Bunun İade Gelmesi Üzerine İkinci Kez Sanığın Mernis Adresine Tebligat Çıkartılmadığı Anlaşılmakla 7201 S.K. 21/1 ve 21/2 Maddelerine Uygun Tebligat Yapılmadan Sanığın Yokluğunda Yargılama Yapılarak Hüküm Kurulmasının İsabetsizliği )
* ÇEKTE KARŞILIKSIZ İŞLEMİNİN YAPILMASI USULÜ ( Çekin Muhatap Bankaca Herhangi Bir Nedenle Ödenmeyeceğinin Anlaşılması Halinde Muhatap Bankanın Ödememe Nedeni Takas Odası İlgililerince Çekin Üzerine Tarih Atılarak Yazılıp bu Kişilerce İmzalanacağı Daha Sonra Takas Odasına Ödeme İçin İbrazda Bulunan Bankaya İade Edileceği - Muhatap Bankanın Takas Odasındaki Temsilcisinin Çek Üzerine Yazılan Bu Beyanı İmzalama Zorunluluğu Olmadığı/İmzalanmamış Olsa Dahi Takas Odası İlgililerince İmzalanan Resmi Nitelikteki Bu Beyan Muhatap Bankanın Beyanı Gibi Hüküm ve Sonuç Doğuracağı )
* ŞİKAYET HAKKI ( Kanuni İbraz Süresinde Çek İle İlgili Karşılıksızdır İşlemi Yapılmasına Sebebiyet Verme - Şikayet Hakkının Çeki Tahsil Amacıyla Bankaya İbraz Eden Hamil İle "Karşılıksızdır" İşlemi Yapıldıktan Sonra Çeki Elinde Bulunduran ve Aynı Zamanda "Karşılıksızdır" İşlemi Yapılmadan Önceki Dönemde Geçerli ve Meşru Ciranta Olan Kişiye Ait Olduğu )
2004/m.349/2
5941/m.3/4, 5, 8
5271/m.195
7201/m.21/1,21/2
6102/m.798,808
ÖZET : 1-Sanığın üzerine atılı suç 5941 Sayılı kanununun 5. Maddesinde düzenlenen üzerinde yazılı düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içerisinde ibrazında, çek ile ilgili olarak karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet verme suçu olup, adli para cezası ile yaptırım altına alınmıştır. Bu nedenle, İİK.nın 349/5 ve CMK.nın 195. maddeleri uyarınca kendisine, gelmese de yokluğunda duruşmanın yapılacağına ilişkin meşruhatlı davetiye usulüne uygun tebliğ edilmek şartıyla yargılama yokluğunda bitirilebilecektir. Sanığın yargılamada müdafii ile temsil edilmesi, onun duruşmadan haber edilme ve bu şekilde duruşmada hazır olma imkanından yoksun bırakılması sonucunu doğurmaz.
Sanığa duruşma gününü bildirir ilk davetiyenin sanığın bilinen adresine çıkarıldığı bunun iade gelmesi üzerine, ikinci kez sanığın mernis adresine tebligat çıkartılmadığı anlaşılmıştır. 7201 Sayılı TK'nın 21/1 ve 21/2 maddelerine uygun tebligat yapılmadan sanığın yokluğunda yargılama yapılarak hüküm kurulması bozma nedeni kabul edilmiştir.
2- Çekte karşılıksız işleminin nasıl yapılacağı 5941 Sayılı Kanunun 3/4 maddesinde düzenlenmiştir. 5941 Sayılı Çek Kanunu'nun 1/2. Maddesine göre Çek kanununda hüküm bulunmayan hâllerde genel hükümler uygulanır. 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu'nun 798. Maddesine göre Çekin bir takas odasına ibrazı ödeme için ibraz yerine geçer. Zaten, hamilin çeki takas odasına ibrazı fiilen mümkün değildir. Takas odalarında işlemler iki şekilde yapılır: Ya çek kendilerine ödeme için ibraz edilen banka temsilcileri takas odasında yapılan toplantıya katılır ya da çek muhatap banka dışında başka bir banka şubesine ödeme için ibraz edildiğinde banka yetkililerince elektronik ortamda provizyon sorularak yapılır. Bu işlemler sonucunda, çekin muhatap bankaca herhangi bir nedenle ödenmeyeceğinin anlaşılması halinde, muhatap bankanın ödememe nedeni takas odası ilgililerince çekin üzerine tarih atılarak yazılır (TTK. Md. 808) ve bu kişilerce imzalanır. Daha sonra takas odasına ödeme için ibrazda bulunan bankaya iade edilir. Muhatap bankanın takas odasındaki temsilcisinin çek üzerine yazılan bu beyanı imzalama zorunluluğu yoktur. İmzalanmamış olsa dahi, takas odası ilgililerince imzalanan resmi nitelikteki bu beyan muhatap bankanın beyanı gibi hüküm ve sonuç doğurur. (TTK madde 808/1.c). Zaten çeki hamilden alıp takas odasına götüren banka yetkilisi takas odasının beyanını imzalarken hamil adına vekaleten imzalar.İlk Derece Mahkemesince çeklerin müşteki tarafından bankaya ibraz edilmediği, şikayet hakkının ibraz eden hamile ait olduğu gerekçesiyle şikayete konu çek bakımından davanın düşürülmesine karar verilmesi,
3- Şikayet hakkının; çeki tahsil amacıyla bankaya ibraz eden hamil ile "karşılıksızdır" işlemi yapıldıktan sonra çeki elinde bulunduran ve aynı zamanda "karşılıksızdır" işlemi yapılmadan önceki dönemde geçerli ve meşru ciranta olan kişiye ait olduğunun gözetilmemesi, bozmayı gerektirmiştir.
DAVA : İlk Derece Mahkemesince verilen hükme karşı istinaf kanun yoluna başvurulmakla, başvurunun süresi ve kararın niteliği ile suç tarihine göre dosya incelenip görüşüldü:
İcra İflas Kanununun 349/2. maddesine göre iki tarafta tayin olunan gün ve saatte icra mahkemesinin huzuruna gelmeye veya vekil göndermeye mecburdur. CMK.nın 195. maddesine göre ise suç yalnız veya birlikte adli para cezasını veya müsadereyi gerektirmekte ise sanık gelmese de duruşma yapılabilir. Bu gibi hallerde sanığa gönderilecek davetiyede, gelmese de duruşmanın yapılacağı yazılır. İİK.nın 349/5. maddesine göre, maznun, şikayeti alan veya istinabe edilen icra mahkemesinin huzuruna gelmez veya müdafii göndermez ise yahut bizzat bulunmasına lüzum görülürse zabıta marifeti ile getirilir. Bu suretle de bulundurulmazsa muhakeme gıyabında görülür.
Bu açıklamalara göre, sanığın üzerine atılı suç 5941 Sayılı kanununun 5. Maddesinde düzenlenen üzerinde yazılı düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içerisinde ibrazında, çek ile ilgili olarak karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet verme suçu olup, adli para cezası ile yaptırım altına alınmıştır. Bu nedenle, İİK.nın 349/5 ve CMK.nın 195. maddeleri uyarınca kendisine, gelmese de yokluğunda duruşmanın yapılacağına ilişkin meşruhatlı davetiye usulüne uygun tebliğ edilmek şartıyla yargılama yokluğunda bitirilebilecektir. Sanığın yargılamada müdafii ile temsil edilmesi, onun duruşmadan haber edilme ve bu şekilde duruşmada hazır olma imkanından yoksun bırakılması sonucunu doğurmaz.
Dosyanın incelemesinde; sanığa duruşma gününü bildirir ilk davetiyenin sanığın bilinen adresine çıkarıldığı bunun iade gelmesi üzerine, ikinci kez sanığın mernis adresine tebligat çıkartılmadığı anlaşılmıştır.
7201 Sayılı TK'nın 21/1 ve 21/2 maddelerine uygun tebligat yapılmadan sanığın yokluğunda yargılama yapılarak hüküm kurulması bozma nedeni kabul edilmiştir.
Kabule göre de;
1-)Çekte karşılıksız işleminin nasıl yapılacağı 5941 Sayılı Kanunun 3/4 maddesinde düzenlenmiştir. Burada düzenlenen şekil şartları muhatap bankaya yapılan ibrazlarda geçerli olup, 5941 Sayılı yasanın 8. maddesinde "Hesaben Ödeme" başlığı altında düzenlenen, çekin takas odasına ibrazında geçerli değildir. Kanun koyucu takasta da bu şekil şartlarını arasaydı ya takasla ilgili maddeye bir hüküm koyar, ya 5941 Sayılı kanunun 3/4 maddesine atıf yapar ya da takasla ilgili düzenlemeyi çekin ibrazının şekil şartlarını düzenleyen maddeden önce düzenlerdi.
5941 Sayılı Çek Kanunu'nun 1/2. Maddesine göre Çek kanununda hüküm bulunmayan hâllerde genel hükümler uygulanır. Bu maddenin atıf yaptığı genel hükümlerin bulunduğu kanun, çekle ilgili düzenlemelerin yapıldığı 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu'dur.
6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu'nun 808. maddesine göre zamanında ibraz edilmiş olan çekin ödenmemiş olduğu ve ödememe hâli;
a-) Resmî bir belge, “protesto” ile,
b-) Muhatap tarafından, ibraz günü de gösterilmek suretiyle, çekin üzerine yazılmış olan tarihli bir beyanla,
c-) Bir takas odasının, çek zamanında teslim edildiği hâlde ödenmediğini tespit eden tarihli bir beyanıyla tespit edilebilir.
Çekin ödenmediği TTK 808. maddede belirtilen şekillerden biri ile tespit edildikten sonra, hamil; cirantalar, düzenleyen ve diğer çek borçlularına karşı başvurma haklarını kullanabilir.
6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu'nun 798. Maddesine göre Çekin bir takas odasına ibrazı ödeme için ibraz yerine geçer.
Zaten, hamilin çeki takas odasına ibrazı fiilen mümkün değildir. Takas odalarında işlemler iki şekilde yapılır: Ya çek kendilerine ödeme için ibraz edilen banka temsilcileri takas odasında yapılan toplantıya katılır ya da çek muhatap banka dışında başka bir banka şubesine ödeme için ibraz edildiğinde banka yetkililerince elektronik ortamda provizyon sorularak yapılır. Bu işlemler sonucunda, çekin muhatap bankaca herhangi bir nedenle ödenmeyeceğinin anlaşılması halinde, muhatap bankanın ödememe nedeni takas odası ilgililerince çekin üzerine tarih atılarak yazılır (TTK. Md. 808) ve bu kişilerce imzalanır. Daha sonra takas odasına ödeme için ibrazda bulunan bankaya iade edilir. Muhatap bankanın takas odasındaki temsilcisinin çek üzerine yazılan bu beyanı imzalama zorunluluğu yoktur. İmzalanmamış olsa dahi, takas odası ilgililerince imzalanan resmi nitelikteki bu beyan muhatap bankanın beyanı gibi hüküm ve sonuç doğurur. (TTK madde 808/1.c). Zaten çeki hamilden alıp takas odasına götüren banka yetkilisi takas odasının beyanını imzalarken hamil adına vekaleten imzalar.
İlk Derece Mahkemesince çeklerin müşteki tarafından bankaya ibraz edilmediği, şikayet hakkının ibraz eden hamile ait olduğu gerekçesiyle şikayete konu çek bakımından davanın düşürülmesine karar verilmesi,
2-)Yargıtay 19. Ceza Dairesinin 10/05/2018 tarih ve 2018/3072 Esas ve 2018/5874 Karar sayılı ilamında belirtildiği üzere şikayet hakkının; çeki tahsil amacıyla bankaya ibraz eden hamil ile "karşılıksızdır" işlemi yapıldıktan sonra çeki elinde bulunduran ve aynı zamanda "karşılıksızdır" işlemi yapılmadan önceki dönemde geçerli ve meşru ciranta olan kişiye ait olduğunun gözetilmemesi,
Hukuka aykırı,
Müşteki vekilinin istinaf başvurusu yerinde görülmüş olmakla, bu aykırılıklar sebebiyle Hükmün 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun 289/1-e ve 280/1-d maddeleri uyarınca BOZULMASINA,
Kararın bir örneğinin Bölge Adliye Mahkemesi Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilmesine,
SONUÇ : CMK.nın 286/1. Maddesi uyarınca, 30.05.2019 tarihinde KESİN olarak oybirliği ile karar verildi.
Görüldüğü üzere çekin hukuk sistemimizde ve ticaret hayatında güvenli bir ödeme aracı olmasının sonucu olarak Karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet verme suçu hem adli hem de idari olarak ciddi yaptırımlara tabi tutulmuştur.Kanunun yapılış amacı çekin güvenli ödeme aracı olmasının devamını sağlamaktır.Bu açıdan değerlendirildiğinde bu suçta uzman bir avukattan hukuki destek alınması gerekmektedir.